Bilgilendirici sistemde hâkimler, uyuşmazlığın taraflarına, uyuşmazlığa ilişkin iddialarını ve delillerini sunmaları konusunda büyük serbesti tanırlar. Delillerin sunulması inisiyatifi tamamen tarafların elindedir. Hâkimler sadece delil kurallarının uygulanıp uygulanmadığını kontrol eden hakem gibi hareket ederler. Her ne kadar hâkim delilleri dinleyip, tanıkları sorgulayabilir ise de yargılamanın geneline bakıldığında duruşma, tarafların yönlendirdiği şekilde yürür. Hâkim, yargılamanın sonunda tarafların sunmayı tercih ettikleri hususları esas alarak tartışmayı kimin kazandığı konusunda gerekçeli bir karar verir.(1) Diğer bir ifade ile, hâkimin maddi gerçeği araştırma konusunda aktif bir faaliyet yürütme görevi yoktur.(2)

Hâkimin maddi gerçeği tespit etme görevinin olmaması, Bilgilendirici sistemin önemli bir kusuru olarak kabul edilmektedir. Buna karşılık karşıt argümanların çarpışmasının hâkimin maddi gerçeği ortaya çıkarmasına hizmet ettiğini savunanlar da bulunmaktadır. Bu görüşe karşı çıkanlar Bilgilendirici sistemde başvurulan çapraz sorgulamanın gerçek olmayan bir hususu kesin bir şekilde ortaya çıkarmaya hizmet etmesine rağmen gizlenmiş bir gerçeği ortaya çıkarmakta aynı kesinliğin söz konusu olmadığını ileri sürmektedir.(3)

Bilgilendirici sistem, hâkimin görevinin, tarafların kendi çabaları ile elde ettikleri adaletin tanınması ile sınırlı tutulduğu, tarafların hata, yetersizlik ve maddi güçsüzlüklerinin yarışı kazanamama ve temyiz haklarını etkin bir şekilde kullanamamaları sonucunu doğurduğu, böylece, ortaya çıkacak adaletsizliğin resmileştirilmesine hizmet edeceği noktalarından eleştirilmektedir.(4) Saf Bilgilendirici sistem için bu endişeler haklı görülebilir.

Ancak hâkim kanının aksine, Anglo Sakson ülkelerinin hiçbirinde tam anlamıyla Bilgilendirici sistem geçerli değildir.(5) Bu ülkelerin sistemlerinin, Kıta Avrupası ülkeleri sistemlerine göre Bilgilendirici sisteme daha yakın durduğu daha isabetli bir tespit olacaktır.

Nitekim, Bilgilendirici sisteme daha yakın olan Anglo Sakson ülkelerinden İngiltere ve ABD için bu endişeler yersizdir. Bu ülkeler, yasalarını bu endişeleri giderecek şekilde geliştirmiş ve etkin bir ifşa sistemi vasıtası ile mahkemelerine doğrunun tam olarak söylenmesini sağlayarak etkin ve gelişmiş bir yargılama sistemine ulaşıp, toplumlarında adaleti gerçekleştirme yolunda çok önemli bir yere gelebilmişlerdir.

Türkiye, her alanda olduğu gibi yargı alanında da en iyi kurallara layıktır.
Uyuşmazlıkların çözümünde tam ve doğru ifşayı sağlayarak dürüstlük kuralını hayata geçirmek bu amacın gerçekleşmesinde atılacak en önemli adımdır.

Siz de böyle düşünmüyor musunuz?

Mehmet Gün

Dipnotlar

1) Alan REDFERN, Martin HUNTER, Blackaby N., Constantine Partasides, Law and Practice of International Commercial Arbitration, Fourth Edition, London 2004, s. 350, para. 6–62.
2) JA JOLOWICZ, “Adversarial and Inquisitorial Models of Civil Procedure”, International and Comparative Law Quarterly, s. 284
3) JOLOWICZ, s. 283.
4) JOLOWICZ, s. 283.
5) JOLOWICZ, s. 281.